aktualności

Od lutego tego roku dyrektor generalny WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus i dyrektor chińskiego Narodowego Biura Kontroli i Zapobiegania Chorobom Wang Hesheng stwierdzili, że „choroby X” wywołanej przez nieznany patogen trudno uniknąć i powinniśmy przygotować się na pandemię wywołaną przez nią oraz odpowiednio na nią zareagować

Po pierwsze, partnerstwa między sektorem publicznym, prywatnym i non-profit stanowią kluczowy element skutecznej reakcji na pandemię. Zanim jednak te prace się rozpoczną, musimy podjąć realne wysiłki, aby zapewnić terminowy i sprawiedliwy globalny dostęp do technologii, metod i produktów. Po drugie, szereg nowych technologii szczepionkowych, takich jak mRNA, plazmidy DNA, wektory wirusowe i nanocząsteczki, okazały się bezpieczne i skuteczne. Technologie te były badane przez okres do 30 lat, ale nie zostały dopuszczone do stosowania u ludzi aż do wybuchu epidemii COVID-19. Ponadto, szybkość, z jaką te technologie są wdrażane, pokazuje, że możliwe jest zbudowanie prawdziwej platformy szczepionek szybkiego reagowania i reagowania na nowy wariant SARS-CoV-2 w odpowiednim czasie. Dostępność tego szeregu skutecznych technologii szczepionkowych daje nam również solidne podstawy do opracowania kandydatów na szczepionki przed kolejną pandemią. Musimy proaktywnie rozwijać potencjalne szczepionki przeciwko wszystkim wirusom o potencjale pandemicznym.

Po trzecie, nasz asortyment terapii przeciwwirusowych jest dobrze przygotowany do reagowania na zagrożenie wirusowe. Podczas pandemii COVID-19 opracowano skuteczne terapie przeciwciałowe i wysoce skuteczne leki. Aby zminimalizować liczbę ofiar śmiertelnych w przyszłej pandemii, musimy również opracować terapie przeciwwirusowe o szerokim spektrum działania przeciwko wirusom o potencjale pandemicznym. Idealnie, terapie te powinny mieć formę tabletek, aby poprawić możliwości dystrybucji w obszarach o dużym zapotrzebowaniu i niskich zasobach. Terapie te muszą być również łatwo dostępne, bez ograniczeń ze strony sektora prywatnego lub sił geopolitycznych.

Po czwarte, posiadanie szczepionek w magazynach nie jest tym samym, co ich powszechna dostępność. Logistyka szczepień, w tym produkcja i dostęp do nich, wymaga poprawy. Sojusz na rzecz Innowacyjnej Gotowości Pandemicznej (CEPI) to globalne partnerstwo powołane w celu zapobiegania przyszłym pandemiom, ale aby zmaksymalizować jego wpływ, potrzebne są większe wysiłki i wsparcie międzynarodowe. Przygotowując się do wdrożenia tych technologii, należy również zbadać zachowania ludzi, aby zwiększyć świadomość przestrzegania przepisów i opracować strategie przeciwdziałania dezinformacji.

Wreszcie, potrzebne są dalsze badania stosowane i podstawowe. Pojawienie się nowego wariantu SARS-CoV-2, który ma zupełnie inny antygen, wpłynęło również na skuteczność różnych wcześniej opracowanych szczepionek i leków. Różne techniki osiągnęły różny stopień skuteczności, ale trudno jest określić, czy te podejścia wpłyną na kolejną pandemię wirusa, a nawet czy kolejna pandemia będzie wywołana przez wirusa. Nie mogąc przewidzieć przyszłości, musimy inwestować w badania stosowane nad nowymi technologiami, aby ułatwić odkrywanie i rozwój nowych leków i szczepionek. Musimy również intensywnie i intensywnie inwestować w badania podstawowe nad mikroorganizmami potencjalnie epidemicznymi, ewolucją wirusów i dryfem antygenowym, patofizjologią chorób zakaźnych, immunologią człowieka i ich wzajemnymi powiązaniami. Koszty tych inicjatyw są ogromne, ale niewielkie w porównaniu z wpływem COVID-19 na zdrowie ludzkie (zarówno fizyczne, jak i psychiczne) oraz gospodarkę światową, szacowanym na ponad 2 biliony dolarów w samym 2020 roku.

Ogromny wpływ kryzysu COVID-19 na zdrowie i gospodarkę oraz sytuację społeczną wyraźnie wskazuje na pilną potrzebę stworzenia dedykowanej sieci zajmującej się zapobieganiem pandemiom. Sieć będzie w stanie wykrywać wirusy rozprzestrzeniające się z dzikich zwierząt na zwierzęta gospodarskie i ludzi, zanim rozwiną się w lokalne ogniska, zapobiegając na przykład epidemiom i pandemiom o poważnych konsekwencjach. Chociaż taka formalna sieć nigdy nie powstała, niekoniecznie jest to całkowicie nowe przedsięwzięcie. Zamiast tego będzie ona bazować na istniejących, wielosektorowych operacjach monitorowania, wykorzystując już działające systemy i zasoby. Harmonizacja poprzez przyjęcie standardowych procedur i udostępnianie danych w celu dostarczania informacji do globalnych baz danych.

Sieć koncentruje się na strategicznym pobieraniu próbek od dzikich zwierząt, ludzi i zwierząt gospodarskich w wstępnie zidentyfikowanych ogniskach, eliminując potrzebę globalnego nadzoru nad wirusami. W praktyce, najnowsze techniki diagnostyczne są niezbędne do wczesnego wykrywania wirusów rozprzestrzeniających się w czasie rzeczywistym, a także do wykrywania wielu kluczowych endemicznych rodzin wirusów w próbkach, a także innych nowych wirusów pochodzących od dzikich zwierząt. Jednocześnie, globalny protokół i narzędzia wspomagające podejmowanie decyzji są niezbędne, aby zapewnić usuwanie nowych wirusów z zakażonych ludzi i zwierząt natychmiast po ich odkryciu. Technicznie rzecz biorąc, takie podejście jest wykonalne dzięki szybkiemu rozwojowi wielu metod diagnostycznych i niedrogim technologiom sekwencjonowania DNA nowej generacji, które umożliwiają szybką identyfikację wirusów bez wcześniejszej znajomości patogenu docelowego i dostarczają wyników specyficznych dla gatunku/szczepu.

W miarę jak nowe dane genetyczne i powiązane metadane dotyczące wirusów odzwierzęcych u dzikich zwierząt, dostarczane przez projekty odkrywania wirusów, takie jak Global Virome Project, trafiają do globalnych baz danych, globalna sieć nadzoru wirusów stanie się skuteczniejsza w wykrywaniu wczesnego przeniesienia wirusa na ludzi. Dane te pomogą również udoskonalić odczynniki diagnostyczne i ich zastosowanie dzięki nowemu, szerzej dostępnemu i ekonomicznemu sprzętowi do wykrywania i sekwencjonowania patogenów. Te metody analityczne, w połączeniu z narzędziami bioinformatycznymi, sztuczną inteligencją (AI) i dużymi zbiorami danych, pomogą udoskonalić dynamiczne modele i prognozy zakażeń i rozprzestrzeniania się poprzez stopniowe wzmacnianie potencjału globalnych systemów nadzoru w zapobieganiu pandemiom.

Utworzenie takiej longitudinalnej sieci monitoringu wiąże się z poważnymi wyzwaniami. Istnieją wyzwania techniczne i logistyczne związane z zaprojektowaniem systemu pobierania próbek do nadzoru nad wirusami, ustanowieniem mechanizmu udostępniania informacji o rzadkich zakażeniach, przeszkoleniem wykwalifikowanego personelu oraz zapewnieniem, że sektor publiczny i weterynaryjny zapewnią wsparcie infrastrukturalne w zakresie pobierania próbek biologicznych, transportu i badań laboratoryjnych. Istnieje potrzeba stworzenia ram regulacyjnych i prawnych, które sprostają wyzwaniom związanym z przetwarzaniem, standaryzacją, analizą i udostępnianiem dużych ilości wielowymiarowych danych.

Formalna sieć nadzoru musiałaby również posiadać własne mechanizmy zarządzania oraz członków organizacji sektora publicznego i prywatnego, podobnie jak Globalny Sojusz na rzecz Szczepionek i Szczepień. Powinna być również w pełni zgodna z istniejącymi agencjami ONZ, takimi jak Światowa Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa/Światowa Organizacja Zdrowia Zwierząt/WHO. Aby zapewnić długoterminową stabilność sieci, potrzebne są innowacyjne strategie finansowania, takie jak łączenie darowizn, grantów i składek instytucji finansujących, państw członkowskich i sektora prywatnego. Inwestycje te powinny być również powiązane z zachętami, zwłaszcza dla krajów globalnego Południa, w tym transferem technologii, rozwojem potencjału oraz sprawiedliwym udostępnianiem informacji o nowych wirusach wykrytych w ramach globalnych programów nadzoru.

Chociaż zintegrowane systemy nadzoru mają kluczowe znaczenie, ostatecznie konieczne jest wielotorowe podejście, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się chorób odzwierzęcych. Działania muszą koncentrować się na zwalczaniu pierwotnych przyczyn transmisji, ograniczaniu niebezpiecznych praktyk, ulepszaniu systemów produkcji zwierzęcej oraz zwiększaniu bezpieczeństwa biologicznego w łańcuchu pokarmowym zwierząt. Jednocześnie należy kontynuować rozwój innowacyjnych metod diagnostyki, szczepionek i terapii.

Po pierwsze, kluczowe jest zapobieganie efektom ubocznym poprzez przyjęcie strategii „Jedno zdrowie”, która łączy zdrowie zwierząt, ludzi i środowiska. Szacuje się, że około 60% ognisk chorób, których nigdy wcześniej nie obserwowano u ludzi, jest spowodowanych naturalnymi chorobami odzwierzęcymi. Dzięki ściślejszej regulacji rynków handlowych i egzekwowaniu przepisów zakazujących handlu dzikimi zwierzętami, populacje ludzi i zwierząt mogą być skuteczniej rozdzielone. Działania w zakresie gospodarowania gruntami, takie jak powstrzymanie wylesiania, nie tylko przynoszą korzyści środowisku, ale także tworzą strefy buforowe między dziką przyrodą a ludźmi. Powszechne wdrożenie zrównoważonych i humanitarnych praktyk rolniczych wyeliminowałoby nadmierne wykorzystywanie tych substancji u zwierząt udomowionych i ograniczyłoby stosowanie profilaktycznych środków przeciwdrobnoustrojowych, co przyniosłoby dodatkowe korzyści w zapobieganiu oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.

Po drugie, należy wzmocnić bezpieczeństwo w laboratoriach, aby zmniejszyć ryzyko przypadkowego uwolnienia niebezpiecznych patogenów. Wymagania regulacyjne powinny obejmować ocenę ryzyka dla konkretnych lokalizacji i działań w celu identyfikacji i ograniczania ryzyka; podstawowe protokoły zapobiegania i kontroli zakażeń; oraz szkolenia z zakresu prawidłowego użytkowania i nabywania środków ochrony osobistej. Istniejące międzynarodowe standardy zarządzania ryzykiem biologicznym powinny zostać powszechnie przyjęte.

Po trzecie, badania GOF (GoF – of function), mające na celu wyjaśnienie cech transmisyjnych lub patogennych patogenów, powinny być odpowiednio nadzorowane, aby ograniczyć ryzyko, zapewniając jednocześnie kontynuację ważnych badań i prac nad rozwojem szczepionek. Takie badania GOF mogą prowadzić do powstania mikroorganizmów o większym potencjale epidemicznym, które mogą zostać uwolnione w sposób niezamierzony lub celowy. Społeczność międzynarodowa nie uzgodniła jednak jeszcze, które działania badawcze są problematyczne ani jak ograniczyć ryzyko. Biorąc pod uwagę, że badania GOF są prowadzone w laboratoriach na całym świecie, istnieje pilna potrzeba opracowania międzynarodowych ram.